Eski Türklerde Köpek İsimleri
Hayvan dostlarımız insanlık tarihinin en eski dönemlerinden beri beslenmeden korunmaya, ulaşım ihtiyacından dostluğa kadar pek çok alanda hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmuştur. Özellikle göçebe yaşam süren toplumlar için hayvanlar yalnızca bir geçim kaynağı değil, aynı zamanda hayatın merkezinde yer alan sadık yoldaşlardır. Eski Türkler de bu bağlamda hayvanların dostluğundan sıkça faydalanmış bir topluluktur. Göç yollarında at, deve, koyun, keçi ve köpek gibi hayvanlarını hep yanlarında taşımış, onlara değer vermişlerdir. Üstelik çoğu zaman onları bir aile bireyi gibi görüp fiziksel özellikleri, huyları, görevleri veya renkleri gibi farklı unsurlara göre isimlendirilmiştir.
İşte köpek de bu hayvanlardan biridir. Eski Türk topluluklarında sadece bir koruma unsuru değil; aynı zamanda sadakatin, cesaretin ve yoldaşlığın simgesidir. Sürüyü koruyan, avda sahibine eşlik eden ya da göç sırasında tehlikeleri önceden haber veren köpekler, sahipleri için vazgeçilmez bir hale gelmiştir. Bu nedenle onlara verilen isimler de en az görevleri kadar özeldir. Kimi zaman güç ve cesaret çağrışımları yapan kelimeler, kimi zaman ise görünüşlerini veya renklerini tanımlayan sözcükler tercih edilmiştir.
Peki ama Eski Türkler köpekleri için hangi isimleri tercih etmiştir? Bu isimler günümüzde kullanılan Türkçe köpek isimleri ile nasıl benzerlikler gösterirler? Gelin, Hilal Çağlar’ın çalışmasındaki çeşitli örneklere yakından bakalım!
Eski Türklerde Köpek İsimleri Nelerdir?
Eski Türkler köpeklerine (ve diğer hayvanlarına) isim verirken dış görünüşüne, görevine, karakterine ve rengine göre sınıflandırmalar yapmıştır. Ahıska Türkleri, Kazak Türkleri, Kırgız Türkleri toplulukları, köpeklerinin görünüm özellikleri ve görev özelliklerine göre isimlendirme yapmışlardır. Buna göre:
Ahıska Türkleri köpekleri için Alabaş, Karabaş, Aslan, Kaplan isimlerini tercih etmiştir.
Kazak Türkleri Akkulak, Aktös, Aktaban, Alabas, Karabas, Karakulak, Moynak, Alapar (sürüyü öne alan), Bars, Böribasar, Kutcol (şans), Maytaban (şans), Muhtar, Sakkulak, Alabay, Kökserek, Tuman, Toprak isimleri kullanmıştır.
Kırgız Türkleri Akmoynok, Aktöş, Aktaban, Alabaş, Karakulak, Moynok, Akcoltoy (şans), Algır, Börübasar (kurt yakalayan), Colbors, Kabanaak (hırçın, güçlü), Kaytpas (geri gitmeyen), Kumayık (köpeklerin efendisi), Muhtar, Taşçaynaar (taş çiğner), Aktaygan, Alabay isimleri vermiştir.
Bizler ise, Eski Türklerin köpekleri için kullandığı isimlere benzer olarak onların güçlerini gösteren veya görünümlerine vurgu yapan Karabaş, Karabel, Süslü, Tosun, Tüylü, Eşkıya, Haydut, Kaptan, Kartal, Kurt, Müdür, Pars, Gece, Gofret, Gölge, Tarçın, Zeytin gibi isimler kullanmaktayız. Yani hem onların fiziksel olarak öne çıkan yönlerini ve renklerini, hem de olmasını istediğimiz karakter özelliklerini genel olarak isimlerde kullanmaya yatkınız.
Eski Türklerde Köpek İsimleri ve Günümüzdeki Türkçe Köpek İsimleri
Sonuç olarak Eski Türkçe köpek isimleri köpeğin görevini, fiziksel özelliklerini ve karakterini yansıtırdı. Örneğin “Börübasar” (kurt yakalayan), “Alapar” (sürüyü öne alan), gibi adlar köpeğin işlevini ve toplumun kültürel değerlerini ortaya koyardı. Bu isimler ise ortak kültür, ortak coğrafya ve benzer düşünce yapısı sonucunda şekillenmişti. Aradan yüzlerce yıl geçmesine rağmen bizler de hala köpeğimize isim verirken onun görünüşü veya karakteri gibi temel kriterlerin varlığını ele alırız.
Yine de günümüzde köpek dostlarımızın ana görevi bize arkadaşlık etmek olduğu için görev ve koruma odaklı anlamların yerini daha çok sevimlilik, mizah veya popüler kültür etkileri almaktadır. Eski Türklerde köpeğin cesaretine ve koruyuculuğuna atıfta bulunan güçlü adlar yaygınken günümüzde film, çizgi film, ünlü karakterler veya yabancı dillerden esinlenen isimler daha sık tercih edilmektedir. Lakin renk temelli adlandırma geçmişte olduğu kadar bugün de varlığını koruyan ortak bir yöndür.
Sonuç olarak, Eski Türklerde köpek adlandırmaları toplumun bu köpeklerden beklentisini, yaşam tarzını ve kültürel değerlerini yansıtmıştır. Günümüzde bu işlevsel bakış ise yerini daha çok duygusal bağa ve popüler kültüre bırakmıştır. Ancak hem geçmişte hem de günümüzde isimlendirme, köpeğin sahibiyle kurduğu özel bağın ve onun hayatındaki yerinin bir göstergesi olma özelliğini korumaktadır.
Kaynak
Çağlar, Hilal. "Türk Kültüründe Hayvanlara Verilen Özel Adlar." International Journal of Humanities and Education, c. 5, no. 11, 2019, ss. 391-410. Dergipark, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/784310.